WARSZTATY TEATRALNE CENTRUM KAROL - Wzgórza Krzesławickie

Poradnik dla nauczyciela` >

Drama w procesie poznawania utworów literackich

Dlaczego warto przeczytać? Wiedza i świadomość- o to chodzi.

Metoda dramy zasługuje na uwagę, bo wykorzystuje naturalne predyspozycje
i umiejętności dziecka do spontanicznego naśladownictwa i zabawy.

Drama w procesie poznawania utworów literackich.
Nauczanie języka polskiego obecnie wymaga od nauczyciela bycia aktywnym poszukiwaczem. Współcześni dydaktycy nie ustają w proponowaniu coraz to nowych rodzajów metod aktywnych, szeregu rozwiązań metodycznych, które w założeniu mają wspomóc proces dydaktyczno-wychowawczy. We wszystkich najnowszych koncepcjach mocno akcentowana jest rola przeżycia w procesie dydaktycznym. Zarówno psychologowie, jak i pedagogowie wskazują na rolę uczuć w kształtowaniu postaw i przekonań uczniów, stwierdzając, że procesowi przyswajania wiedzy powinno towarzyszyć emocjonalne zaangażowanie, by przyswojone wiadomości mogły stać się wiedzą osobistą ucznia

1. Utwory literackie są szczególnym nośnikiem wartości, których poznanie może być gwarantowane poprzez przeżycie, doświadczenie wewnętrzne.

Metodą, która ujmuje treści kształcenia literackiego w aspekcie przeżycia i doświadczenia z wykorzystaniem żywiołu i pomysłu dziecka, jest drama. W Polsce szczególnie lata 90-dziesiąte sprzyjały rozwojowi tej metody. Powstało wówczas mnóstwo pozycji propagujących ten sposób prowadzenia lekcji

2.Elementy dramy dostrzec można już w misteriach ludów pierwotnych, w teatrze greckim, religijnym teatrze średniowiecza, w teatrze commedia dell'arte, jezuickim dramacie szkolnym czy współcześnie w happeningu.
Drama jest rodzajem przedstawienia, którego scenariusz tworzy się "live" ("na żywo"), a uczestniczą w tym przedstawieniu wszyscy obecni.

Nie ma podziału na aktorów i widzów.
Uczestnicy wydarzenia wykorzystują techniki teatralne, tzn.
wczuwają się w rolę, improwizują;
osoby zaangażowane przeżywają emocje wspólne aktorom i widzom .

Wczuwanie się w rolę powinno mieć charakter poważny, choć opiera się na zabawie i naśladownictwie.

W celu spontanicznego reagowania uczestnicy muszą zapomnieć o aktualnej rzeczywistości i przyjąć zachowania człowieka, uwarunkowane na przykład daną pozycją społeczno- kulturową, określoną obyczajowością, czy typologią psychologiczną. Jednak wiedza nie jest tak ważna w budowaniu na żywo scenariusza dramy, co wyrażanie uczuć, a w konsekwencji przeżywanie i doświadczanie typowych sytuacji. Owo przeżycie prowadzi do zdobycia nowych doświadczeń, poznania nowych sytuacji i skutków ludzkich zachowań i dalej- uczy sposobów poszukiwania właściwych wyborów i rozwiązań, co niewątpliwie przyspiesza emocjonalne, społeczne i intelektualne dojrzewanie uczestników dramy.

Termin drama (gr.) ma dwa znaczenia:
pierwsze, znacznie starsze, określa rodzaj utworu dramatycznego uprawianego od połowy XVIII wieku do lat 30. XIX wieku;

3 nas interesuje drugie znaczenie dramy, jako metody pacy, której celem ma być wychowanie człowieka poprzez uwrażliwienie. Początki dramy, dzięki wdrażaniu idei "nowego wychowania", wiąże się z nazwiskami J. J. Rousseau i J. H. Pestalozziego.

4 Jednak drama jako metoda wiele zawdzięcza francuskiemu reżyserowi, aktorowi i teoretykowi teatru żyjącemu na przełomie XIX/ XX J. Copeau. Francuz był inicjatorem reformy tradycyjnego teatru nawiązując do teatru ludowego i commedia dell'arte, propagował tzw. teatr szczerości, kładł szczególny nacisk na pracę z aktorem (doskonalenie rzemiosła, umiejętności improwizacji, kształcenie osobowości aktora).

5 Równie dużo w rozwój dramy wniósł C. Freinet, francuski pedagog, inicjator ruchu szkoły nowoczesnej Francji przełomu wieków. Za podstawę przyjął zasadę "doświadczenia poszukującego", która postuluje dostarczanie dziecku możliwości uczenia się i rozwoju poprzez własne, pozytywne i negatywne doświadczenia. (jako ciekawostkę można podać, iż Freinet wyeliminował podręczniki szkolne). Nie ma obawy drodzy rodzice i nauczyciele - tego nie zrobimy.

6 Na tym gruncie Calldwell Cook sformułował tezę, iż "ekspresja dramowa może być niezwykle efektywną metodą nauczania" i już przed I wojną światową wprowadził w Pers School w Cambridge "gry sceniczne", zauważając wartość spontanicznego odgrywania .

Metoda Cooka oparta została na trzech podstawowych zasadach: ·

Podstawą wiedzy nie jest słuchanie i czytanie, lecz działanie, gra i zabawa oraz doświadczenie osobiste. ·

Efektywna praca jest częściej rezultatem spontanicznego wysiłku i autentycznych zainteresowań niż nakazu i przymusowej aplikacji. ·
Naturalnym środkiem nauki w dzieciństwie i młodości jest wchodzenie w role.

Na lekcjach Cooka uczniowie nie recytowali tekstów, nie uczyli się ich na pamięć. Bez kostiumów, bez charakteryzacji, grali improwizując na podstawie tekstów, czy faktów historycznych. Rola nauczyciela natomiast sprowadzała się do dyskretnego ukierunkowywania.

7 Od tego czasu drama staje się metodą , która zaczęła zyskiwać coraz więcej zwolenników.

W Stanach Zjednoczonych dramę stosowali: W. Wirt, J. Merill, we Francji: L. Chancerel, w Anglii: P. Slade, B. Way, we Włoszech: C. Desinan, w Kanadzie: R. Courtney. L. Rybotycka zauważa ,

że "w latach dwudziestych i trzydziestych minionego stulecia następuje zasadniczy przełom w traktowaniu teatru szkolnego. Punktem wyjścia nie jest już przedstawienie, które należy przygotować, ale pobudzenie psychicznego rozwoju dzieci i młodzieży. Dzieci i młodzież nie są w tym ujęciu "na usługach" sceny szkolnej, przeciwnie - zajęcia teatralne, nazwane tu grami dramatycznymi, służą osobowości stając się metodą wychowawczą."

8 W Polsce jedną z pierwszych pozycji podejmującą temat dramy była książka L. Komarnickiego pt.: "Teatr szkolny", która ukazała się w 1926 roku. Komarnicki stanowczo odrzucił naśladownictwo teatru profesjonalnego wraz z całym jego repertuarem. Tatr szkolny ma być w całości samodzielnym dziełem uczniów, a jego program powinny stanowić drobne utwory liryczne: ballady, bajki, piosenki ludowe etc.

9 Niewątpliwe zasługi w popularyzacji dramy jako sposobu prowadzenia zajęć z dziećmi i młodzieżą ma, co może nie jest powszechnie wiadome, Halina Machulska, kierownik artystyczny warszawskiego Teatru Ochota. W latach 1986- 1987 panie: H. Machulska i znana tym, którzy zajmują się dramą- A. Dziedzic, wraz z innymi podczas pobytu w Anglii obserwowały dramę w londyńskich szkołach średnich i podstawowych. Te doświadczenia znalazły swoje odzwierciedlenie zarówno w rozmaitych publikacjach książkowych, jak i rozpropagowywaniu tej metody w kraju.

Drama polska- zdaniem A. Dziedzic- różni się do dramy angielskiej . Ta druga to proces, który służy zmianie poglądów na świat.

Polega natomiast na rozwijaniu pewnego tematu za pomocą różnych ćwiczeń teatralnych i dyskusji. Pierwszym etapem jest wprowadzenie (narracja) - które należy do zadań pedagoga. Grupa rozwija zdarzenia, wczuwając się w role. Kolejny etap, to pytania zadawane przez nauczyciela, będącego w roli lub poza nią. Uczestnicy mogą "wyjść z ról", by oglądać przedstawione zdarzenia z dystansu.

W dramie angielskiej pracuje się w zespołach co najmniej dwuosobowych, rzadziej indywidualnie. Okoliczności powstania dramy polskiej wiąże się z wizytą w Teatrze Ochota S. Bennion ( w roku 1986), która zgromadzonym w większości polonistom przedstawiła istotę dramy angielskiej, podała także praktyczne jej zastosowanie.

Poloniści opierając na materiale literackim, wypracowali nową jakość. S. Bennion, obejrzawszy zajęcia dramowe zaproponowane przez polonistów, określiła je mianem "dramy polskiej". Za istotę tej dramy uznała następujące czynniki: · jest to drama realizowana na materiale literackim i przeważnie służy celom polonistycznym (przybliża młodzieży utwór, pomaga w zrozumieniu problematyki i stylistyki utworu), · jest dramą estetyczną, to znaczy nastawioną na wychowanie estetyczne oraz rozwijanie artystycznych umiejętności dzieci i młodzieży.

10 Drama polska wyrosła z praktyki ludzi teatru, łączących pasje artystyczne z pedagogicznymi. Jednakże uczestnicy dramy nie muszą mieć zdolności aktorskich, wystarczy, że głęboko się zaangażują i uwierzą w fikcyjną sytuację. W dramie trzeba wczuć się w rolę , być, działać. Termin "drama" pochodzi od greckiego "drao"- tzn. działam, usiłuję.

11 Drama ma cechy struktury sztuki teatralnej; oparta jest na konflikcie, kontraście, zdarzeniu (może to być intryga, niespodzianka, tajemnica) oraz symbolice, ale jej podstawą są role i dyskusje.

Nauczyciel wprowadza określony problem poprzez fikcyjną sytuację opartą na przykład na tekście literackim. Uczniowie zaś, wczuwając się w rolę, z zaangażowaniem starają się ów problem rozwiązać.

G. Bolton zajęcia zorientowane na dramę podzielił na cztery zasadnicze grupy, klasyfikację przedstawiając w formie trójkąta:
A. Ćwiczenia- formy strukturalne realizowane w krótkich odcinkach czasu. Mogą to być:
I. Proste doświadczenia:
§ Ćwiczenia rozluźniające i koncentrujące,
§ Nasłuchiwanie dźwięków pochodzących z zewnątrz i wewnątrz.

II. Wprawki dramatyczne:
§ Ćwiczenia ruchowe, np. ćwiczenie chodu wybranej postaci literackiej, historycznej, zwierzęcia, przechodzenie przez wartki strumień,
§ Ćwiczenia intonacyjne, stylistyczne, np.: "Powiedz, jak sprawozdawca sportowy..., Dlaczego jesteś rozgoryczony..., Jesteś zakochany...."
§ Korzystanie ze zmysłów; przypominanie wrażeń smakowych, węchowych. I

II. Ćwiczenia dramowe:
§ Dokończenie opowiadania,
§ Przeprowadzenie wywiadu,, np.: "Jesteś postacią literacką , dziś przeprowadzimy z tobą wywiad.",
§ Zagranie sceny na podstawie przeczytanego tekstu literackiego.

IV. Gry:
§ Wszelkie zabawy, które służą koncentracji, integracji, pobudzeniu aktywności uczniów. 1

V. Inne formy artystyczne:
§ Układanie różnych form wypowiedzi, opowiadań, baśni, piosenek.

B. Gry dramowe - struktury bardziej otwarte niż ćwiczenia; są to doświadczenia oparte na improwizacji.

Uczą empatii, pozwalają zrozumieć drugą osobę, ale też poznać siebie poprzez wypowiedzi uczestników gry. Umożliwiają eksperymentowanie bez ryzyka społecznego. Podstawą rozpoczęcia gry jest sytuacja wyjściowa, która ma swoje określone miejsce akcji (dom, plaża, kosmos, stadnina koni, sklep), uczestnicy zajęć wchodzą w określone role. Zatem gra dramatyczna ma dużo związków z dramą właściwą.

C. Teatr - aktor pod kierunkiem reżysera występuje przed widzem.
W przeciwieństwie do dramy jest to struktura zamknięta.

D. Drama właściwa- rodzaj zdarzenia, w skład którego wchodzą elementy wszystkich wymienionych typów zajęć. Drama ma strukturę otwartą, jej uczestnik, to równocześnie widz i aktor improwizowanych zdarzeń.

Celem tego modelu zajęć jest zmiana nastawień i przekonań życiowych uczestników dramy w wyniku odkrycia prawdy, ujrzenia zdarzenia w nowym świetle własnymi emocjami.

Przebieg dramy właściwej :

Wprowadzenie przez nauczyciela (opowieść, lektura, zdarzenie),
Przygotowanie się uczniów do wejścia w role (rozmowy, dyskusje, charakteryzowanie postaci, przydział ról),
Odegranie ról przez uczestników,
Omówienie efektów pracy (analiza ćwiczenia, pytanie, komentarze, dyskusja). Przebieg zajęć realizowanych metodą dramy właściwej i realizacja celów zajęć zależą przede wszystkim od umiejętności nauczyciela, od jego kompetencji i poczucia odpowiedzialności.

Powinien mieć świadomość realizacji następujących zadań:

Ustalenie celów dramy,
Zaplanowanie wprowadzenia: zbudowanie właściwego kontekstu (miejsce zdarzeń, bohaterowie, zasygnalizowanie problemu, sytuacja wyjściowa),
Dobranie odpowiednich technik, umożliwiających "dotarcie do prawdy",

13 Doprowadzenie do przemiany pojmowania rzeczywistości. Na potrzebę realizowanej lekcji metodą dramy należy wcześniej zorganizować przestrzeń, tzn. usunąć ławki szkolne i krzesła (krzesła można ewentualnie ustawić w kręgu), na podłodze ułożyć materace lub koce.

W dramie uczestniczą wszyscy uczniowie, jeśli
a) chcą wczuwać się w role,
b) umieją i chcą skupić się na odtwarzaniu postaci,
c) podporządkują się regułom narzuconym przez nauczyciela.

Klasę należy podzielić na zespoły w zależności od przewidywanych zadań.
Grupy zaczynają pracować jednocześnie, każda grupa ma możliwość skorzystania z dodatkowych objaśnień nauczyciela.
Po określonym czasie następuje prezentacja zadań (w kręgu) .
Uczniowie rozpoczynają realizację zadań i kończą je na wyraźny sygnał nauczyciela. Po ćwiczeniach dramowych następuje dyskusja.
Nauczyciel dla pogłębienia refleksji i lepszego zrozumienia różnicy między dawnym i nowym pojmowaniem rzeczywistości może zatrzymać akcję dramy i zadać uczniom pytania.

Lekcja przeprowadzona metodą dramy potrzebuje około 90 minut.

14 To wiąże się z zaplanowaniem przez nauczyciela takiego toku zajęć, by utrzymać przez cały czas zainteresowanie i uwagę uczniów, a co najważniejsze , realizować założone cele operacyjne.
Poznawanie tekstów literackich w szkole musi być procesem planowanym i przemyślanym, którego przebieg zależy przede wszystkim od strategii dydaktycznej nauczyciela.

Każdy nauczyciel zadaje sobie pytanie:
jak uczyć danego przedmiotu,
jakie metody stosować, by trafić do uczniów, by rozwijać ich zdolności i zainteresowania umysłowe.

Dobór metod nauczania zależy od wielu czynników:
wieku uczniów,
stopnia integracji grupy,
właściwości danego przedmiotu,
treści programowych, celów polonistyczno-wychowawczych,
środków dydaktycznych,
kwalifikacji pedagogicznych nauczyciela,
warunków, w jakich odbywa się proces nauczania.

Drama to nadal jedna z metod nowoczesnej szkoły, oczywiście, i stosowanie dramy domaga się zachowania równowagi.

K. Milczarek - Pankowska ostrzega, iż istnieje także pewne niebezpieczeństwo stosowania dramy na lekcjach. W dramie osobowość ucznia i forma ekspresji stanowią jedność (inaczej niż to się ma na przykład w przypadku ekspresji plastycznej), nauczyciel zatem musi kontrolować obydwa te elementy, by wyeliminować ryzyko osiągnięcia negatywnych efektów.

15 Tak więc jeszcze jednym zadaniem nauczyciela będzie dobieranie takich ról, które będą się mieściły w granicach aprobowanych społecznie zachowań.

Metoda dramy zasługuje na uwagę, bo wykorzystuje naturalne predyspozycje i umiejętności dziecka do spontanicznego naśladownictwa i zabawy. Przy tym odwołując się do wizualizacji, następnie do werbalizacji może prowadzić do głębszego rozumienia utworów literackich.

Drama pozwala uczniom przezwyciężyć nieśmiałość, niepewność, uczy wiary w siebie, daje też okazję do ćwiczeń językowych.

W harmonijnym rozwoju uczniów wiedza i myślenie są tak samo ważne,
jak przeżycia i emocje,
budzenie wrażliwości,
rozwój postawy twórczej.

Zapraszamy na nasze warsztaty.

Informacja przez gg albo przez numer 790 436 399